Techniki i strategie tłumaczeniowe – praktyczny przewodnik

Strategie i techniki tłumaczeniowe – czym są?

Strategie tłumaczeniowe odnoszą się do ogólnego podejścia do tłumaczenia tekstu, takiego jak dokładne odwzorowanie słowo w słowo, uwzględnianie kontekstu komunikacyjnego, tłumaczenie na zasadzie wolnego przekładu, a także kulturowe i semantyczne dostosowanie tłumaczenia do celów komunikacyjnych.

Natomiast techniki tłumaczeniowe to konkretne metody stosowane w trakcie procesu tłumaczenia dzieła, takie jak dosłowne tłumaczenie, adaptacja tłumaczenia, dostosowanie kulturowe czy semantyczne stosowane w zależności od kontekstu tekstu oraz jego celu komunikacyjnego.

W jakim celu stosuje się techniki i strategie tłumaczeniowe?

Oto niektóre przyczyny, dla których tłumacze stosują techniki tłumaczeniowe:

• Dokładność – techniki tłumaczeniowe pomagają w sposób dokładny przekazać znaczenie i cel tekstu źródłowego, także wówczas, gdy pomiędzy językiem źródłowym a docelowym występują różnice pod względem gramatyki, składni lub słownictwa.
• Efektywność przekazu – strategie tłumaczeniowe pozwalają tłumaczom przekazać zamierzone znaczenie tekstu źródłowego w sposób jasny i skuteczny.
• Uwzględnienie różnic kulturowych – techniki tłumaczeniowe pomagają tłumaczom dostosować przekład do kontekstu kulturowego odbiorców docelowych, w tym dostosować idiomy, wyrażenia i odniesienia kulturowe, aby były zrozumiałe.
• Uwzględnienie różnic językowych – techniki tłumaczeniowe umożliwiają tłumaczom dostosowanie tłumaczenia do konwencji językowych języka docelowego, a także dostosować strukturę, styl i ton tłumaczenia w celu uzyskania lepszej czytelności.

Najpopularniejsze strategie tłumaczeniowe

Istnieją różne strategie tłumaczeniowe, którymi posługują się profesjonalni tłumacze, aby tworzyć dokładne i skuteczne przekłady. Oto kilka najpopularniejszych spośród nich:

• Tłumaczenie dosłowne – strategia obejmuje tłumaczenie tekstu słowo w słowo, bez zmiany struktury lub znaczenia języka źródłowego. Jest przydatna do przekazywania informacji technicznych lub dotyczących prawa, ale może powodować niezręczne lub nienaturalnie brzmiące przekłady w tekstach literackich.
• Tłumaczenie komunikatywne – tłumacz stosujący tę strategię koncentruje się na przekazaniu zamierzonego znaczenia i celu tekstu źródłowego w języku docelowym, a nie na tłumaczeniu tekstu słowo w słowo. Na pierwszym miejscu stawia ogólne przesłanie i ton tekstu źródłowego, zamiast jego dokładnego brzmienia.
• Tłumaczenie kulturowe – ta strategia polega na dostosowaniu tłumaczenia do kontekstu kulturowego odbiorców docelowych. Obejmuje modyfikację idiomów, wyrażeń i odniesień kulturowych w taki sposób, aby były one zrozumiałe dla odbiorców docelowych.
• Tłumaczenie semantyczne – tłumacz przyjmujący tę strategię koncentruje się na znaczeniu poszczególnych słów i fraz w tekście źródłowym, a nie na tekście jako całości. To rozwiązanie wymaga gruntownego zrozumienia języka źródłowego i docelowego oraz przeprowadzenia szeroko zakrojonych badań semantycznych.
• Tłumaczenie adaptacyjne – dana strategia wiąże się z koniecznością zmodyfikowania tekstu źródłowego w taki sposób, aby odpowiadał konwencjom lingwistyczno-kulturowym typowym dla języka docelowego. Może to oznaczać zmianę struktury lub stylu tekstu, a nawet dodanie lub usunięcie informacji, aby przekład był czytelny i efektywny.
• Tłumaczenie maszynowe – w myśl tej strategii tłumacz wykorzystuje algorytmy uczenia maszynowego i technologię opartą na sztucznej inteligencji do automatycznego tłumaczenia tekstu z jednego języka na drugi.

Najpopularniejsze techniki tłumaczeniowe

Istnieje wiele technik tłumaczeniowych stosowanych przez profesjonalnych tłumaczy i dostawców usług językowych. Oto najpowszechniejsze z nich.

Tłumaczenie dosłowne

Innymi słowy, tłumacz, który obrał tę strategię, stara się przedstawić tekst w języku docelowym dokładnie w taki sposób, w jakim występuje on w języku źródłowym, bez żadnych zmian dotyczących znaczenia czy kontekstu.

Tłumaczenie to jest użyteczne w pewnych okolicznościach, takich jak przekład dokumentów prawnych lub technicznych, gdzie najważniejsza jest precyzja i dokładność. Niemniej przekład dosłowny może również skutkować niezrozumiałym lub nienaturalnie brzmiącym tłumaczeniem, które nie oddaje zamierzonego znaczenia tekstu źródłowego, zwłaszcza gdy język źródłowy i docelowy mają inną gramatykę, składnię lub słownictwo.

W związku z tym wielu profesjonalnych tłumaczy stosuje kombinację technik tłumaczeniowych, włączając w to tłumaczenie bezpośrednie, ponieważ tylko wtedy można uzyskać dokładny i skuteczny przekład, które przekazuje zamierzone znaczenie tekstu źródłowego w języku docelowym.

Transpozycja

Technika ta jest stosowana, gdy struktury gramatyczne lub kolejność słów języka źródłowego nie odpowiadają bezpośrednio strukturom języka docelowego.

Transpozycja może polegać na zmianie kolejności słów lub fraz w zdaniu, zmianie struktury gramatycznej zdania lub przekształceniu frazy w inną część mowy. Przykładem transpozycji w tłumaczeniu z polskiego na angielski może być zmiana szyku zdania. W języku polskim szyk zdania jest bardzo elastyczny i czasami zdanie rozpoczynamy od słowa, które w języku angielskim byłoby umieszczone na końcu.

Przykładowo, zdanie „W szkole uczymy się języka niemieckiego” w języku angielskim może zostać przetłumaczone na „We learn German in school”. W tym przypadku transpozycja polega na zmianie szyku zdania w tłumaczeniu tak, aby odzwierciedlał strukturę zdania w języku angielskim.

Modulacja

Technika ta jest stosowana, gdy w języku docelowym nie istnieje bezpośredni odpowiednik lub kiedy dla odbiorców typowe są inne konwencje kulturowe i językowe.

Technika modulacji obejmuje dostosowanie tłumaczenia do języka docelowego poprzez zmianę sposobu prezentacji przekazu lub nacisku na różne aspekty tekstu. Przykładowo, modulacja może polegać na zmianie tonu, rejestru bądź stylu tekstu, aby lepiej odpowiadał on odbiorcy docelowemu, lub na zmianie akcentu w zdaniu, by podkreślić inny aspekt znaczenia. Jest to szczególnie przydatne przy tłumaczeniu tekstów, które zawierają odniesienia kulturowe, idiomy lub wyrażenia trudne do bezpośredniego przetłumaczenia.

Adaptacja kulturowa

Tłumacze, chcąc dokonać przekładu, który skutecznie przekazuje zamierzony komunikat, muszą być świadomi kulturowych niuansów i różnic między językiem źródłowym a docelowym, a także brać pod uwagę społeczny i kulturowy kontekst odbiorców. Wymaga to dostosowania nie tylko słów i gramatyki tekstu, ale także jego tonu, stylu i odniesień kulturowych.

Adaptacja kulturowa w tłumaczeniu może obejmować następujące techniki:

• Lokalizacja zwrotów idiomatycznych – tłumaczenie idiomów lub zwrotów z języka źródłowego na równoważne wyrażenia w języku docelowym, aby przekazać to samo znaczenie.
• Adaptacja odniesień kulturowych – zastępowanie odniesień kulturowych z języka źródłowego równoważnymi odniesieniami, które są znane odbiorcom docelowym.
• Dostosowanie tonu i stylu – modyfikacja tonu i stylu tłumaczenia w celu dostosowania go do norm kulturowych i preferencji odbiorców docelowych.
• Odniesienie się do kwestii społecznych i politycznych – uwzględnienie wszelkich kontrowersyjnych kwestii społecznych lub politycznych, które mogą wpłynąć na odbiór przetłumaczonego tekstu przez odbiorców docelowych.

Globalizacja i lokalizacja

Lokalizacja to technika polegająca na dostosowaniu tłumaczenia do specyficznych potrzeb i preferencji odbiorców docelowych. Wymaga to dostosowania języka i stylu do tonu i stylu odbiorców docelowych, a także uwzględnienia różnic dotyczących miar, dat i innych konwencji kulturowych w kontekście lokalnym.

Natomiast termin „globalizacja” w technikach tłumaczeniowych odnosi się do dostosowania strategii i technik tłumaczeniowych do wymagań coraz bardziej skomunikowanego i zglobalizowanego świata. W miarę jak coraz więcej firm i organizacji rozszerza swoją działalność poza granice kraju, rośnie zapotrzebowanie na wysokiej jakości teksty uwzględniające kontekst globalny.