Tłumaczenie kontekstowe – na czym polega i kiedy je stosować?

Czym jest kontekst?

Zanim wyjaśnimy, czym jest tłumaczenie kontekstowe, należy zrozumieć, czym jest kontekst.

Innymi słowy, kontekst to zależność danego słowa lub wyrażenia od fragmentu tekstu, akapitu czy nawet rozdziału go poprzedzającego lub po nim następującego. W praktyce oznacza to tyle, że jeśli znasz kontekst (tło) jakiejś sytuacji, łatwiej możesz zrozumieć sens opisanego przekazu.

Tłumaczenie kontekstowe – co to takiego?

Tłumaczenie kontekstowe można rozpatrywać w ujęciu:

• ogólnym;
• technicznym.

W tym przypadku ważniejsze jest zachowanie sensu spójności znaczeniowej pierwowzoru i przekładu niż trzymanie się dosłownego tłumaczenia.

Na tłumaczeniu kontekstowym w sensie ogólnym skupimy się w dalszej części artykułu, a teraz pokrótce wyjaśnimy jego techniczny aspekt.

Przekład kontekstowy w ujęciu technicznym polega na maszynowym przekładzie treści za pomocą inteligentnego algorytmu, który stara się odnaleźć sens pierwowzoru przy wykorzystaniu statystyki, aby odkryć kontekst wypowiedzi i w ten sposób wybrać najbardziej trafne tłumaczenie.

Tłumaczenie kontekstowe – przykłady

W internecie pojawia się przykład wykorzystania tłumaczenia kontekstowego dla pojęcia „Baranek Boży”. O ile dla chrześcijan, którzy znają treść Biblii, to określenie jest w pełni zrozumiałe i nie wymaga specjalnego wyjaśnienia, o tyle dla Eskimosa może okazać się co najmniej zagadką – głównie dlatego, że Eskimos prawdopodobnie nigdy w życiu nie widział barana na biegunie. W tym przypadku tłumaczenie kontekstowe w postaci sformułowania „Biała foka” będzie dla Eskimosa zrozumiałe i wyjaśniające użyty kontekst (zwierzę hodowlane otaczane opieką przez pasterza).

Dobrymi przykładami są również związki frazeologiczne, które w dosłownym tłumaczeniu brzmią co najmniej bezsensownie:

• stoicki spokój (ang. „as cool as cucumber” – dosłownie: zimny jak ogórek),
• traktować kogoś ozięble (ang. „to give somebody the cold shoulder” – dosłownie: dać komuś zimne ramię),
• upiec dwie pieczenie na jednym ogniu (ang. „to kill two birds with one stone” – dosłownie: zabić dwa ptaki jednym kamieniem),
• bardzo rzadko (ang. „once in a blue moon” – dosłownie: raz na niebieski księżyc),
• brać coś z przymrużeniem oka (ang. „take something with a pinch of salt” – dosłownie: brać coś ze szczyptą soli).

Kiedy stosować tłumaczenie kontekstowe?

Tłumaczenie kontekstowe wykorzystuje się, gdy celem jest zachowanie spójności w znaczeniu przekazu, nawet jeśli wiąże się to z koniecznością przygotowania przekładu znacznie odbiegającego od oryginału. Tutaj liczy się oddanie znaczenia konkretnego przypadku.

Tłumaczenie kontekstowe przydaje się szczególnie w przypadku idiomów oraz mowy potocznej, a także związków frazeologicznych, które w dosłownym tłumaczeniu mogą brzmieć co najmniej dziwacznie.

Profesjonalny tłumacz w swojej pracy stosuje głównie tłumaczenie kontekstowe, ponieważ taki przekład pozwoli odbiorcy łatwiej zrozumieć przekaz autora treści oryginalnej.