Audiodeskrypcja – usłyszeć to, czego nie widać
Czy osoba niedowidząca lub niewidząca jest w stanie „zobaczyć” obraz w inny sposób? Jak przedstawić przekaz filmu, zawartość obrazu czy zrelacjonować spektakl w teatrze, aby osoba z niepełnosprawnością wzrokową mogła nawiązać kontakt ze sztuką? To wszystko jest możliwe? Sprawdź, czym jest audiodeskrypcja, jaki jest jej cel i jak tworzy się opis dla audiodeskryptora.
Czym jest audiodeskrypcja?
Audiodeskrypcją nazywamy usługę polegającą na opracowaniu oraz przedstawieniu specjalnej treści, której celem jest obiektywne zobrazowanie tego, co aktualnie jest prezentowane.
Krótko mówiąc, audiodeskrypcja opisuje słownie zawartość projekcji czy obrazu.
Oficjalna definicja audiodeskrypcji znajduje się w Ustawie o radiofonii i telewizji[1]. Czytamy tam, że: „audiodeskrypcja to werbalny, dźwiękowy opis obrazu i treści wizualnych zawartych w audycji audiowizualnej, przeznaczony dla osób niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu wzroku, umieszczony w audycji lub rozpowszechniany równocześnie z audycją”.
Dla kogo jest przeznaczona audiodeskrypcja?
Głównym odbiorcą tego rodzaju usługi jest osoba z niepełnosprawnością wzrokową (osoby niedowidzące, ociemniałe, niewidome) oraz intelektualną (np. gdy nie potrafią rozpoznawać emocji).
Audiodeskrypcja pozwala przedstawić w sposób obiektywny to, co jest wizualnie prezentowane przed widzami – może to być opis spektaklu w teatrze, projekcji filmowej, reklamy czy obrazu. To wszystko pozwala osobie niepełnosprawnej korzystać z możliwości obcowania ze sztuką.
Rodzaje audiodeskrypcji
Audiodeskrypcja może być opracowana w trzech formach:
- Narracja. Prezentowana w trakcie spektaklu lub projekcji wszystkim odbiorcom. Istnieje jednak prawdopodobieństwo, że niektórych użytkowników taki sposób opisu może rozpraszać (są osoby, które chcą oglądać nagranie w ciszy i skupieniu, aby samodzielnie dokonać interpretacji).
- Nagranie dostępne tylko dla osób zainteresowanych. Może to być udostępnienie słuchawek, z których wybrzmiewa narracja. W ten sposób pozostali odbiorcy mogą spokojnie oglądać projekcję na swój sposób.
- Opis tekstowy, który następnie odczytuje automat – głos lektora męskiego lub żeńskiego.
Historia audiodeskrypcji
Pierwszy raz z audiodeskrypcją zetknięto się w Stanach Zjednoczonych w 1961 roku. Miało to miejsce w Waszyngtonie, w Arena Stage Theatre.
Następnie, w latach 80. XX wieku, zjawisko to przywędrowało do Wielkiej Brytanii – obecnie 70 teatrów w UK umożliwia obejrzenie spektaklu z usługą audiodeskrypcji. Po teatrze przyszedł czas na telewizję. W roku 1994 w Wielkie Brytanii niespełna 2% programów posiadało funkcję audiodeskrypcji – dziś taką możliwość oferuje większość stacji telewizyjnych.
A jak to wyglądało w Polsce? Swój początek aduodeskrypcja miała w 1999 roku dzięki tytlofilmom (filmom dedykowanym osobom niewidomym – projekcja odbywała się na zasadzie stop-klatki). Następnie w 2006 ukazał się film „Statyści” z audiodeskrypcją. Rok później werbalny opis dostępny był już w telewizji (serial „Ranczo”). Obecnie nawet na meczach piłki nożnej możliwe jest skorzystanie z audiodeskrypcji.
Podstawowe zasady tworzenia audiodeskrypcji
Zanim audiodeskryptor przystąpi do tworzenia treści, musi pamiętać o kilku zasadach:
- Zapoznanie się z obiektem lub utworem
Im większą wiedzę posiada twórca treści, tym łatwiej i szybciej będzie w stanie opracować opis. Warto np. odtworzyć projekcję bez obrazu i wysłuchać samej ścieżki dźwiękowej – tutaj jest zawartych sporo emocji do przedstawienia. - Opisywanie tego, co widać
Warto jak najdokładniej opisać daną scenę/sytuację. Najpierw należy skupić się na ogólnikach (co przedstawia obraz – np. ulica miasta), potem przejść do szczegółów (tłok, na pierwszym planie dziewczynka drobnej postury ze spuszczoną głową, w ręku trzyma poszarpanego pluszaka). - Zachowanie obiektywizmu
Należy zachować obiektywność opisu, rozumianą jako brak wartościowania czy subiektywnego interpretowania. Audiodeskryptor nie powinien zawierać w opisie własnych ocen i opinii. - Używanie prostego, ale zarazem bogatego języka
Zadaniem audiodeskrypcji jest pobudzenie wyobraźni i zachęcenie do odsłuchania nagrania lub relacji na żywo. Tak, aby odbiorca nie zrezygnował po 5 minutach, tylko chciał uczestniczyć w tym, czego doświadcza, do samego końca. - Zastosowanie odpowiedniej długości
Lepiej nie tworzyć audycji dłuższych niż sama projekcja czy spektakl. W przypadku krótkich nagrań można rozpocząć od wstępu poprzedzającego utwór.
Zachęcamy do zapoznania się z opracowaniem Fundacji Kultury Bez Barier, która przygotowała dość przejrzyste zasady tworzenia audiodeskrypcji z perspektywy osoby z dysfunkcją wzrokową.
Przeczytaj również:
Jak wygląda praca audiodeskryptora?
Audiodeskryptor, korzystając z powyższych zasad, przystępuje do tworzenia treści – mowa o nagraniach do audycji telewizyjnych, projekcji filmowych i innych utworów, które można przygotować w formie zapisu audio.
W trakcie tworzenia treści kluczowe jest zasięganie konsultacji z osobą z dysfunkcją wzrokową, reprezentującą odbiorców przyszłego nagrania. W ten sposób, wspólnymi siłami powstaje tekst, który następnie zostaje przeczytany przez audiodeskryptora.
Czy każdy może zostać audiodeskryptorem? Nie do końca. W przypadku lektorów stawia się na osoby o nienagannej i zrozumiałej dykcji, a także ciekawej barwie głosu, która nie będzie monotonnie nużyła słuchacza.
Są też sytuacje, w których nie ma możliwości wcześniejszego nagrania opisu. W wystąpieniach i relacjach na żywo trzeba wnikliwie i dokładnie obserwować to, co się dzieje – na scenie, ale także na widowni.
[1] Ustawa z dnia 25.03.2011 r.
Podsumowanie:
- Audiodeskrypcja polega na werbalnym opisie utworu lub obiektu, korzystają z niej głównie osoby z dysfunkcją wzrokową i intelektualną.
- W ten sposób osoby niepełnosprawne mają możliwość „zobaczyć” oczyma lektora to, czego sami nie są w stanie faktycznie dostrzec lub wychwycić (np. emocje).
- Audiodeskryptor, przy konsultacji z osobą niewidomą lub niedowidzącą, tworzy treść opisującą to, co się dzieje na nagraniu/projekcji/dziele, a następnie nagrywa opis werbalny.
- Audiodeskrypcja może być prowadzona dla wszystkich odbiorców albo tylko osób zainteresowanych (np. poprzez słuchawki).
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz