Audiodeskrypcja – usłyszeć to, czego nie widać

Czym jest audiodeskrypcja?

Krótko mówiąc, audiodeskrypcja opisuje słownie zawartość projekcji czy obrazu.

Oficjalna definicja audiodeskrypcji znajduje się w Ustawie o radiofonii i telewizji[1]. Czytamy tam, że: „audiodeskrypcja to werbalny, dźwiękowy opis obrazu i treści wizualnych zawartych w audycji audiowizualnej, przeznaczony dla osób niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu wzroku, umieszczony w audycji lub rozpowszechniany równocześnie z audycją”.

Dla kogo jest przeznaczona audiodeskrypcja?

Głównym odbiorcą tego rodzaju usługi jest osoba z niepełnosprawnością wzrokową (osoby niedowidzące, ociemniałe, niewidome) oraz intelektualną (np. gdy nie potrafią rozpoznawać emocji).

Audiodeskrypcja pozwala przedstawić w sposób obiektywny to, co jest wizualnie prezentowane przed widzami – może to być opis spektaklu w teatrze, projekcji filmowej, reklamy czy obrazu. To wszystko pozwala osobie niepełnosprawnej korzystać z możliwości obcowania ze sztuką.

Rodzaje audiodeskrypcji

Audiodeskrypcja może być opracowana w trzech formach:

• Narracja. Prezentowana w trakcie spektaklu lub projekcji wszystkim odbiorcom. Istnieje jednak prawdopodobieństwo, że niektórych użytkowników taki sposób opisu może rozpraszać (są osoby, które chcą oglądać nagranie w ciszy i skupieniu, aby samodzielnie dokonać interpretacji).
• Nagranie dostępne tylko dla osób zainteresowanych. Może to być udostępnienie słuchawek, z których wybrzmiewa narracja. W ten sposób pozostali odbiorcy mogą spokojnie oglądać projekcję na swój sposób.
• Opis tekstowy, który następnie odczytuje automat – głos lektora męskiego lub żeńskiego.

Historia audiodeskrypcji

Następnie, w latach 80. XX wieku, zjawisko to przywędrowało do Wielkiej Brytanii – obecnie 70 teatrów w UK umożliwia obejrzenie spektaklu z usługą audiodeskrypcji. Po teatrze przyszedł czas na telewizję. W roku 1994 w Wielkie Brytanii niespełna 2% programów posiadało funkcję audiodeskrypcji – dziś taką możliwość oferuje większość stacji telewizyjnych.

A jak to wyglądało w Polsce? Swój początek aduodeskrypcja miała w 1999 roku dzięki tytlofilmom (filmom dedykowanym osobom niewidomym – projekcja odbywała się na zasadzie stop-klatki). Następnie w 2006 ukazał się film „Statyści” z audiodeskrypcją. Rok później werbalny opis dostępny był już w telewizji (serial „Ranczo”). Obecnie nawet na meczach piłki nożnej możliwe jest skorzystanie z audiodeskrypcji.

Podstawowe zasady tworzenia audiodeskrypcji

Zanim audiodeskryptor przystąpi do tworzenia treści, musi pamiętać o kilku zasadach:

• Zapoznanie się z obiektem lub utworem
  Im większą wiedzę posiada twórca treści, tym łatwiej i szybciej będzie w stanie opracować opis. Warto np. odtworzyć projekcję bez obrazu i wysłuchać samej ścieżki dźwiękowej – tutaj jest zawartych sporo emocji do przedstawienia.
• Opisywanie tego, co widać
  Warto jak najdokładniej opisać daną scenę/sytuację. Najpierw należy skupić się na ogólnikach (co przedstawia obraz – np. ulica miasta), potem przejść do szczegółów (tłok, na pierwszym planie dziewczynka drobnej postury ze spuszczoną głową, w ręku trzyma poszarpanego pluszaka).
• Zachowanie obiektywizmu
  Należy zachować obiektywność opisu, rozumianą jako brak wartościowania czy subiektywnego interpretowania. Audiodeskryptor nie powinien zawierać w opisie własnych ocen i opinii.
• Używanie prostego, ale zarazem bogatego języka
  Zadaniem audiodeskrypcji jest pobudzenie wyobraźni i zachęcenie do odsłuchania nagrania lub relacji na żywo. Tak, aby odbiorca nie zrezygnował po 5 minutach, tylko chciał uczestniczyć w tym, czego doświadcza, do samego końca.
• Zastosowanie odpowiedniej długości
  Lepiej nie tworzyć audycji dłuższych niż sama projekcja czy spektakl. W przypadku krótkich nagrań można rozpocząć od wstępu poprzedzającego utwór.

Zachęcamy do zapoznania się z opracowaniem Fundacji Kultury Bez Barier, która przygotowała dość przejrzyste zasady tworzenia audiodeskrypcji z perspektywy osoby z dysfunkcją wzrokową.

Jak wygląda praca audiodeskryptora?

Audiodeskryptor, korzystając z powyższych zasad, przystępuje do tworzenia treści – mowa o nagraniach do audycji telewizyjnych, projekcji filmowych i innych utworów, które można przygotować w formie zapisu audio.

W trakcie tworzenia treści kluczowe jest zasięganie konsultacji z osobą z dysfunkcją wzrokową, reprezentującą odbiorców przyszłego nagrania. W ten sposób, wspólnymi siłami powstaje tekst, który następnie zostaje przeczytany przez audiodeskryptora.

Czy każdy może zostać audiodeskryptorem? Nie do końca. W przypadku lektorów stawia się na osoby o nienagannej i zrozumiałej dykcji, a także ciekawej barwie głosu, która nie będzie monotonnie nużyła słuchacza.

Są też sytuacje, w których nie ma możliwości wcześniejszego nagrania opisu. W wystąpieniach i relacjach na żywo trzeba wnikliwie i dokładnie obserwować to, co się dzieje – na scenie, ale także na widowni.

[1] Ustawa z dnia 25.03.2011 r.