Język a dialekt – podobieństwa i różnice
Każdy użytkownik języka posługuje się jego odmianą standardową, ale także wybranym dialektem, właściwym dla miejsca zamieszkania. Odmiana terytorialna języka określa naszą przynależność kulturową oraz odróżnia nas od całej reszty społeczeństwa. Jak rozpoznać i zrozumieć dialekt?
Dialekt – co to właściwie znaczy?
Dialekt jest terytorialną odmianą języka narodowego, obejmuje zwykle większy obszar, w obrębie którego występuje wiele gwar.
Jest on charakterystyczny dla konkretnego regionu i podkreśla jego odmienność kulturową od reszty kraju.
Często wszelkie odmiany języka ogólnego, w tym także dialekt oraz gwary, postrzegane są jako mowa ludności wiejskiej. Mimo że zarówno wymowa, jak i zapis poszczególnych wyrazów w obrębie dialektu będą różnić się od tych występujących w języku standardowym, nie należy uznawać ich jako form błędnych.
W sytuacjach formalnych stosuje się zwykle język ogólny, jednak dialekt ma dużą wartość językową oraz niesie ze sobą ogrom tradycji i historii, dlatego nie powinniśmy się go wypierać.
Język – co to za zjawisko?
Język, jako system znaków, służy członkom danego społeczeństwa do porozumiewania się.
Język ogólny narodowy jest z kolei środkiem komunikacji stosowanym przez przedstawicieli określonego narodu, uważa się go także za podstawowy wyznacznik tożsamości.
Obejmuje on zwykle obszar całego kraju, niekiedy staje się również językiem urzędowym – czyli oficjalnie obowiązującym w danym państwie i stosowanym w organach władzy państwowej.
Język ogólny obejmuje zespół środków językowych, takich jak leksyka, gramatyka czy stylistyka, które są rozumiane i akceptowane przez ogół użytkowników.
Czym różni się dialekt od języka?
Niekiedy bardzo trudno uchwycić różnicę między językiem a dialektem, ze względu na wysokie podobieństwo wielu elementów językowych.
Dialekt posiada jednak odrębne słownictwo, charakterystyczne tylko dla danego obszaru, oraz specyficzną wymowę, inną niż te obowiązujące w języku standardowym.
Dialekt od języka narodowego różnią zatem głównie cechy:
- fonetyczne,
- fleksyjne,
- leksykalne,
- składniowe.
Najważniejsze dialekty w języku polskim
Dialekty w języku polskim kształtowały się już od czasów plemiennych i rozwijały się na przestrzeni lat. Aktualnie w Polsce wyróżnia się przede wszystkim dialekty:
- mazowiecki,
- małopolski,
- wielkopolski,
- śląski.
Jeszcze do niedawna do dialektalnych odmian języka narodowego zaliczano również kaszubski, jednak od kilkunastu lat został on prawnie uznany za język, nie dialekt. W obrębie wszystkich polskich dialektów istnieje wiele różnych gwar, dlatego odmiana językowa bywa często zróżnicowana wewnętrznie.
W każdym dialekcie na określenie konkretnego zjawiska używa się wyrazów o innym brzmieniu, niekiedy niezbliżonym do siebie. Przykładowo w języku ogólnym oraz w dialekcie małopolskim funkcjonuje nazwa ziemniaki, natomiast w Wielkopolsce są to pyry, na Śląsku kartofle, a na Podhalu – grule.
Dialekt mazowiecki
Dialektem mazowieckim posługuje się ludność zamieszkująca tereny takie jak: Mazowsze, Kurpie, Podlasie, Suwalszczyzna, Warmia i Mazury, Ziemia łowicka, Ziemia ostródzko-lubawska. Podstawowymi cechami dialektu mazowieckiego jest mazurzenie, polegające na wymawianiu spółgłosek [sz], [ż], [cz], [dż] jako [s], [z], [c], [dz], oraz fonetyka międzywyrazowa nieudźwięczniająca, np. pomósz mje zamiast pomóż mi.
Dialekt małopolski
Obszar południowo-wschodniej i środkowej części Polski charakteryzuje dialekt małopolski. Tę odmianę terytorialną cechuje przede wszystkim mazurzenie oraz fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca, słyszalna podczas łączenia wyrazów np. kod_leci (kot leci). Innymi cechami dialektu małopolskiego są także:
- nosowa wymowa „ą” i „ę”,
- akcent wyrazowy inicjalny,
- stosowanie partykuły „że” w trybie rozkazującym (np. weźże, chodźże),
- zlewanie zbitek „t-sz” i „d-ż” w afrykaty „cz” i „dż”.
Dialekt wielkopolski
Dialekt wielkopolski obejmuje zachodnio-północną i środkową część Polski, podobnie jak w przypadku odmiany małopolskiej, również ten dialekt cechuje udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa. Od pozostałych odmian odróżnia go natomiast brak mazurzenia, uproszczenie grup spółgłoskowych, np. leki zamiast lekki, a także tzw. dyftongizacja, czyli dwuelementowa wymowa samogłosek, np. ptauk zamiast ptak.
Dialekt śląski
Z kolei dialekt śląski uwzględnia obszar Górnego Śląska oraz Dolnego Śląska i obejmuje zespół śląskich gwar, często mocno zróżnicowanych wewnętrznie. Dialekt ten cechuje wymowa udźwięczniająca w połączeniach wyrazowych np. tag robili zamiast tak robili, a także swoista wymowa samogłosek a, o, e, np. śniyg zamiast snieg.
Język a dialekt – jak je zrozumieć?
Niekiedy dialekty są tak podobne do języka standardowego, że z łatwością każdy użytkownik języka może je w dużym stopniu zrozumieć. Wówczas trudno jednoznacznie określić, czym różni się dialekt od języka oraz dlaczego powstała taka dodatkowa odmiana terytorialna. Bardzo często różnice, kiedyś bardzo widoczne, z czasem ulegają zatarciu, ze względu na zmiany w obrębie języka, ale także w wyniku migracji ludności.
Jednak istnieją również takie odmiany geograficzne – np. w języku chińskim – które są wzajemnie całkowicie niezrozumiałe. W języku polskim trudna do zrozumienia dla osób spoza danego terytorium pozostaje kaszubszczyzna, dlatego też nie uznaje się jej już za odmianę języka narodowego, ale za odrębny język.
Podsumowanie:
- Dialekt to odmiana terytorialna języka, charakterystyczna dla ludności zamieszkującej dany obszar.
- Dialekt od języka ogólnego odróżniają cechy fonetyczne, fleksyjne, leksykalne i składniowe.
- W Polsce wyróżnia się 4 najważniejsze dialekty: mazowiecki, małopolski, wielkopolski i śląski.
- Kaszubski, znany dotychczas jako dialekt, ze względu na swoją znaczną odrębność od języka standardowego został prawnie uznany za osobny język.
- Mimo widocznych różnic w wymowie oraz w słownictwie dialekty są zwykle zrozumiałe dla użytkowników danego języka ogólnego.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz