Historia tłumaczeń – jak rozwijała się ta dziedzina?

Historia tłumaczeń od starożytności

Z pewnością każdy użytkownik języka zdaje sobie sprawę, że zróżnicowanie pod względem językowym występowało na świecie niemal od początku istnienia ludzkości.

Pierwotnie grupy ludzi porozumiewały się jedynie w obrębie własnych plemion, z czasem jednak zaczęły przemieszczać się w odległe zakątki świata, co z kolei zmusiło ich do poznawania innych języków i tłumaczenia ich na swój własny.

Pierwsi tłumacze i ich rola

Historia zawodu tłumacza wiąże się zatem z rozwojem pierwszych ludzi oraz odkrywaniem obcej kultury.

Osoby, które miały styczność z nowym plemieniem, musiały samodzielnie rozszyfrować obcą mowę. Uczyły się jej poprzez tzw. inercję – wchłaniali język, zapamiętując poszczególne wyrazy i ich znaczenie, aby następnie móc występować w roli tłumacza wśród własnego ludu.

Co zawdzięczamy tłumaczeniom?

Pozycja społeczna ówczesnych tłumaczy była bardzo wysoka – ich umiejętności okazywały się niezbędne podczas wszelkich bitew czy nieporozumień między poszczególnymi władcami. Tłumaczenia przekazów ustnych były związane również z handlem, codziennym życiem, ale także istotnymi zjawiskami naturalnymi czy ideami, które dzięki tłumaczom mogły zostać rozpowszechnione.

Rozwój przekładu oraz jego upowszechnienie ułatwiły jednak nie tylko komunikację, ale miały również ogromy wpływ na postęp cywilizacyjny. To tłumacze jako pierwsi byli odpowiedzialni za przekazywanie dalej wszelkich sposobów działania wynalazków, to również ich działalności Europejczycy zawdzięczają znajomość systemu dziesiętnego, stworzonego przez Egipcjan.

Historia tłumaczeń pisemnych

Wiele z nich nie zachowało się do naszych czasów, można jednak sądzić, że były to tłumaczenia bardzo dosłowne i proste, przekładano wówczas poszczególne wyrazy z jednego języka na drugi, tak, by niczego nie pominąć. Najczęściej tłumaczonymi tekstami były treści religijne, w tym Pismo Święte. Pierwsze i najważniejsze tłumaczenia tego dzieła to:

• Septuaginta – zbiorowy przekład Starego Testamentu z języka hebrajskiego na grekę, powstawał stopniowo pomiędzy 250 a 150 rokiem p.n.e.
• Wulgata – całościowe tłumaczenie Pisma Świętego na łacinę, autorstwa św. Hieronima, dokonane w latach 382–406.

Etapy rozwoju zawodu tłumacza

Wśród pierwszych rodzajów tłumaczeń tekstowych wyróżnić należy:

• Tłumaczenia dosłowne, będące wiernym przekładem oryginalnego tekstu pisanego lub mówionego.
• Tłumaczenia znaczeniowe, oddające sens zawarty w tłumaczonej treści, bez konieczności przekładu każdego słowa.

Tłumaczenia dosłowne przez wiele lat wykorzystywano do przekładów tekstów teologicznych, natomiast tłumaczenia znaczeniowe obejmowały literaturę, której rozwój przypadł na czasy renesansu. Odrodzenie stało się zatem istotnym punktem w historii przekładów, zapoczątkowującym przyszłe zmiany.

Kolejne etapy rozwoju tłumaczeń można streścić w 3 podpunktach:

• Rozkwit technik tłumaczeniowych, przypadający na XVII wiek – okres rozpowszechniania tzw. swobodnych przekładów literatury pięknej, przyjaznych dla odbiorcy, lecz ingerujących w sens tekstu.
• Upowszechnienie się tzw. przekładu adekwatnego, datowane na XVIII wiek – w tłumaczeniu tym dbano o spójność stylistyczną i odwzorowanie historycznych realiów oraz stosowano specjalistyczne słownictwo.
• Zinstytucjonalizowanie zawodu tłumacza, przypadające na XX wiek – powstanie instytucji zrzeszających tłumaczy i formalne uznanie zawodu.

Kim byli najważniejsi tłumacze?

Historia zawodu tłumacza wiąże się ze wspomnianym wyżej św. Hieronimem, który zasłynął z tłumaczenia Pisma Świętego. Dzięki swoim osiągnięciom św. Hieronim uznawany jest za patrona tłumaczy, z kolei w rocznicę jego śmierci, 30 września, przypada Międzynarodowy Dzień Tłumacza.

Jedną z światowej sławy tłumaczek XX wieku była natomiast Constance Garnett, która dokonała przekładu na język angielski dziewiętnastowiecznej literatury rosyjskiej. Przetłumaczyła m.in. dzieła Antoniego Czechowa i Fiodora Dostojewskiego.

Z kolei wśród zasłużonych polskich tłumaczy na wyróżnienie zasługuje Tadeusz Boy-Żeleński, który przełożył na język polski arcydzieła literatury francuskiej, twórców takich jak: Molier, Honoré de Balzak czy Marcel Proust.

Tłumaczenia dzisiaj

Współcześnie zawód tłumacza wciąż cieszy się popularnością, a przekłady tekstów wykorzystywane są niemal w każdej branży na całym świecie. Profesjonalni tłumacze muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje i wciąż pogłębiać swoją wiedzę, ze względu na ciągle zmiany, które obserwujemy w poszczególnych językach.

Za najwyższy standard tłumaczeń do dzisiaj uważa się tzw. przekład adekwatny, który wyparł swobodne tłumaczenia. Warto jednak pamiętać, że to nie jedyny możliwy sposób przekładu, a historia tłumaczeń obejmuje wiele lat poszukiwań najdoskonalszej formy tłumaczenia.